Familie zwaan - Genealogische/Historische site van Dick ZwaanMijn site bevat stambomen van families Swaan, Swaen of Zwaan, info over Hillegom en Hillegommers. Via het menu hieronder zijn alle pagina's direct te bereiken. |
Lovely Counter |
Onderstaand artikel is integraal overgenomen uit het "Kwartierstatenboek van 15 Hillegomse Families", uitgegeven door de "Stichting Vrienden van Oud Hillegom" en geschreven door Arie den Hoed.
KAART VAN HET JAAR 1740 |
Arie den Hoed verteltHoe Hillegom veranderdeEen tocht van Haarlem naar Hillegom voert door een prachtig bos en duinachtig gebied, mooie landgoederen zoals
Iepenrode, Huis te Manpad, De Hartekamp, Groenendaal, de Linnaeushof etc.....
lees verder... Het ontstaanCa. 10.000-12.000 jaar geleden eindigde de laatste ijstijd. Noord-Europa was voor een groot deel met een ijskap bedekt en de
kustlijn lag ongeveer waar nu de Doggersbank ligt..... lees verder... Hillegom verschijnt op de kaartDat veranderde in 1248; toen schonk graaf Willem II, de Rooms-koning "de kapel van Hijlinghem en al zijn bebouwing beneden
de gracht" aan abt Lubbert II van de abdij van Egmond..... lees verder... De TroubelenVanuit Zuidwest-Vlaanderen raasde de Beeldenstorm over ons land en Philips II liet dat er niet bij zitten. Hij stuurde Alva
met een leger naar die onwillige Nederlanden..... lees verder... Regenten laten het oog op Hillegom vallenNu brak er echter een tijd van welvaart aan voor onze streek. Langzaam aan werd er een begin gemaakt met het afgraven
van de duinen. Er werd steeds meer groente en fruit geteeld..... lees verder... Warmoezeniers worden bollenkwekersHet klinkt mooi, maar in 1795 bezat Hillegom 175 huizen met 1050 inwoners en dat was in 1807 gedaald tot 150 huizen
met 916 inwoners. De onttakeling van de streek was begonnen..... lees verder... |
Een tocht van Haarlem naar Hillegom voert door een prachtig bos en duinachtig gebied, mooie landgoederen zoals
Iepenrode, Huis te Manpad, De Hartekamp, Groenendaal, de Linnaeushof etc.
Eenmaal de grens tussen Bennebroek en Hillegom - tevens de grens tussen Noord- en Zuid-Holland - gepasseerd, ondergaat het landschap
een grondige verandering. Het terrein van "de Geestgronden" geeft Hillegom nog een klein stukje bos- en duingebied en het is
nog vrij toegankelijk ook, maar daarna verandert het landschap aanzienlijk. Tot de kom van het dorp valt dat nog niet eens zo op,
want aanvankelijk wordt dat door lintbebouwing langs de Haarlemmerstraat en Weeresteinstraat nog versluierd, maar achter de huizen
ontplooit zich één grote, kale vlakte. Dat landschap zet zich voort tot voorbij Voorhout en Noordwijk, alleen onderbroken door het
landgoed "Keukenhof" bij Lisse. Dat is echter niet altijd zo geweest, maar laten we bij het ontstaan beginnen.
terug begin...
Ca. 10.000-12.000 jaar geleden eindigde de laatste ijstijd. Noord-Europa was voor een groot deel met een ijskap bedekt en de
kustlijn lag ongeveer waar nu de Doggersbank ligt. De temperatuur ging stijgen en langzaam begon de ijskap te smelten en de zeespiegel
te stijgen. Ca. 5.000 jaar later was het zeewater tot onze streek genaderd. Voor onze kust werden strandwallen gevormd, die van
noordoost naar zuidwest liepen met daartussen lager gelegen gebieden, strandvlakten. De Rijn stroomde tussen de huidige plaatsen Katwijk
en Noordwijk in zee. Aanvankelijk bleef er tussen de strandwallen en in de delta van de Rijn nog water en de zee had vrij toegang tot
dit gebied, maar allengs ontstond er op de strandwallen begroeiing en ook het water veranderde, eerst in een moeras. later in een
veengebied.
Op de meest oostelijke strandwal is Hillegom ontstaan, waar de Hillegommerbeek de oostelijke weg op de strandwal kruiste.
Van de bewoning op onze strandwal zijn weinig vondsten bekend. Toch is eer uit het gebied rond Hillegom wel iets uit de prehistorie
gevonden, zoals in 1897 en 1927 op de gronden van Veenenburg achter de huidige steenfabriek, waar werktuigen van hertshoorn, vuursteen,
brons en een klokbeker, alles stammend uit het laat-Neolithicum, werden gevonden. Een gedeelte hiervan is nu ondergebracht in het
Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
Na de Romeinse tijd ontstonden de jonge duinen en omstreeks het jaar 1000 slibde de monding van de Rijn dicht en zo ontstond er in de
hele Rijndelta een groot moeras- en bosgebied; we vinden het nog terug in de plaatsnamen Zoeterwoude, Hazerswoude etc. Onder invloed van
transgressieperioden keerde de zee nog enkele keren terug. Zo kwam er langzamerhand wat tekening in ons gebied.
Toen Willibrord in 695 in onze streken de kerstening begon, stichtte hij ook enkele kerken, maar daaronder vinden we nog geen kapel
of kerk in Hillegom.
In zijn boek "Kerkgeschiedenis van Hillegom" vermeldt G. Braak Hekke dat de abdij van Egmond in 1150 het collatierecht had van de kapel
van Hillegom. Het collatierecht wil zeggen dat men het recht heeft de pastoor te benoemen en als er een pastoor benoemd wordt is er
een kerk of kapel en zijn er mensen die daar ter kerke gaan. Dit hebben we nog niet bevestigd gevonden.
Plaatsen die de uitgang "heim" hebben of een afleiding daarvan, stammen meestal van vóór het jaar 1000; genoemd worden dan o.a. Sassenheim
en Hillegom. Van Sassenheim is wel bekend dat het zo oud is, maar Hillegom.....nee, nog steeds geen zekerheid.
terug begin...
Dat veranderde in 1248; toen schonk graaf Willem II, de Rooms-koning "de kapel van Hijlinghem en al zijn bebouwing beneden
de gracht" aan abt Lubbert II van de abdij van Egmond. Eindelijk zekerheid en van 1368 tot 1381 is er zelfs een Jan van Hillegom abt van de abdij.
Een halve eeuw later schijnt Hillegom toch al een belangrijke plaats te zijn, want in de jaren 1346-1347 kwam 's Graven Rade, een adviesraad van
edelen, die de graven van Holland bijstonden in het bestuur van het graafschap, diverse keren bijeen in Hillegom. Om precies te zijn op 6 april 1346,
21 en 22 september 1346 en op 29 en 30 september 1347. Waar die bijeenkomsten werden gehouden is nog niet duidelijk, maar het zou "het Hof" kunnen zijn.
De naam duidt op een belangrijk huis, waar aanzienlijke personen wonen en dat was het eigenlijk ook, want het geslacht Rietveld leverde baljuws en houtvesters;
dat gold ook voor de Nyenrodes en Sypensteyns. Van 1440 tot 1491 zetelde het Haarlemse geslacht Rietveld op "het Hof" en in 1487 werd Jan van Rietveld
nog beleend met de duinen van "de Griettebrugge tot de Lisserbeek".
In 1369 stonden er in Hillegom 46 huizen met ca. 283 inwoners en dat was in 1477 gegroeid tot 67 huizen en 412 inwoners; na de passage van het
Kaas- en Broodvolk *
was dat gedaald tot 60 huizen en 369 inwoners. In 1512 was dat weer hersteld tot 69 huizen en 424 inwoners.
Na een wat rustiger tijd onder Karel V, braken er voor onze streek nu donkere tijden aan.
* (Toevoeging dz: Kaas- en Broodvolk. Zie http://www.wikiwand.com/nl/Opstand_van_het_Kaas-_en_Broodvolk)
terug begin...
Vanuit Zuidwest Vlaanderen raasde de Beeldenstorm over ons land en Philips II liet dat er niet bij zitten. Hij stuurde Alva
met een leger naar die onwillige Nederlanden en deze ondernam een strafexpeditie door ons land. Mechelen, Zutphen en Naarden moesten er aan geloven en in de zomer
van 1573 wordt Haarlem ingenomen. Alkmaar en Leiden weten de Spanjaarden buiten de poorten te houden. Maar na het ontzet van Leiden op 3 oktober 1574, werd het
nog erger. Onze streek kwam in de frontlijn te liggen: dan weer verschenen er Spanjaarden uit Haarlem en dan weer geuzen vanuit Leiden of Alkmaar.
In de "Stad- en Dorpsbeschrijver" lezen we dan ook dat op 29 oktober 1575 de kerk van Hillegom in vlammen opging. Ook "het Hof" en de pastorie werden zwaar
beschadigd. In de archieven lezen we daar echter nog veel meer over. Het koor van de kerk was omstreeks 1589 alweer dicht, maar het duurde nog tot ongeveer 1660
eer het middenschip ook weer gebruikt kon worden.
Op 1 maart 1577 vertrokken de Spanjaarden uit Haarlem, om nooit meer in onze streek terug te keren. Kort daarna op 15 december 1577 wordt er een taxatie voor de 100e
penning (een belasting) gehouden. Van de 57 huizen die Hillegom dan telt, zijn er 53 verbrand en de kwalificaties over het land zijn o.a. verlaten, desert, ongebruikt
en verdolven land. Hillegom lag dus in puin.
Van 1500 tot 1600 komen we in Hillegom o.a. de volgende namen tegen: Van Berckenrode; Block; Brammer; Van Hout; Van der Laan; Van Langevelt; Van der Leth; Van Nyenrode;
Van Oringen; Van Randsbergen; Ruychaver; Van Treslong (Joris, Huychge Adriaan en Nicolaas); Van Ylpendam; van Warmondt en dan veel patroniemen.
Tijdens en na de Troubelen vinden we als bewoners van "het Hof" de geslachten Van Nyenrode, Sypesteyn en later Six.
Op een kaart van Floris Balthasar uit 1615 vinden we onder Hillegom dan alleen "Osteynde", het buiten van Willem Ruychaver.
terug begin...
Nu brak er echter een tijd van welvaart aan voor onze streek Langzaam aan werd er een begin gemaakt met het afgraven
van de duinen. Er werd steeds meer groente en fruit geteeld.
Hillegom kreeg in 1717 een eigen groente- en fruitmarkt in Amsterdam. Bij het uitschrijven van de overdrachtsakten van ca. 1600 tot 1811 komen we vele boomgaarden tegen.
Van 1600 tot 1700 komen in deze overdrachtsakten o.a. de volgende namen voor: Akersloot, Beuyk, Van den Bosch, Van Bourgoinge, Van Brederode, Van der Bijl, Van Campen,
Van Claverweijde, Croon, Van Diest, Glas, 's Gravenmade, Hoochkamer, Heemskerk, Langevelt, Van Leeuwen, Van Loon, Moerkerken, Moolesteeg, Opmeer, Riebroek, Roebergen, Rijkaart,
Slingelant, Van Sypesteyn, Van der Veldt, Van Velsen, Visscher, Vogelstruijs en Van Zanten.
In 1722 kocht Mr. Jan Six, een rijke Amsterdamse koopman, de ambachtsheerlijkheid Hillegom en alras ging hij verbeteringen aanbrengen; o.a. in 1724 liet hij een stenen
brug over de Beek aanleggen; tussen 1726 en 1728 werd een deel van de Heereweg in het dorp bestraat. In 1731 werd de Molenbrug door een stenen vervangen en in 1740 werd de
pomp op het dorpsplein gebouwd. Tenslotte verwierf Six in 1749 ook "het Hof". Het huis "Elsbroek" was toen al bijna 100 jaar in het bezit van de familie Six.
Six ging ook het afzanden grootser aanvangen en hij begon met een laan aan te leggen in de wildernis, direct achter de huizen aan de westkant van de Heereweg.
In 1746 laat de grote kaart van Rijnland een aaneenschakeling van buitenplaatsen zien in de ambachtsheerlijkheid Hillegom. Van noord naar zuid noemen we:
Bethlehem, Oostende, Horstendael, Weeresteyn, Treslong, Duin en Weg, Meerendorp, het Hof Lapinenburg en Elsbroek. En dat waren echte lusthoven, omgeven door luisterrijke
perken met vijvers etc. De eigenaren hadden klinkende namen en waren vaak rijke kooplieden en/of stadsbestuurders van Amsterdams of Haarlem.
Van 77 huizen met ongeveer 460 inwoners in 1632 groeide Hillegom tot 155 huizen met 930 inwoners in 1732.Mbr>
Maar toch, zo tegen de Franse tijd begon de aftakeling al. Vóór 1800 al waren er enkele buitenplaatsen verdwenen, opgekocht door handelaren uit de grote steden,
die nu niet de bedoeling hadden er te gaan wonen: projectontwikkelaars zouden we nu zeggen. Ze verkochten de vrijgekomen gronden en die werden ontdaan van de bossen en
afgegraven. De kopers waren: Telkamp; Van Waveren; Van Til; Van Tienlingen; Lommerse en anderen, later klinkende namen in het boekenvak.
Van 1700 tot 1800 treffen we in de overdrachtsakten o.a. de volgende namen van ingezetenen regelmatig aan: Van Alkemade; Van der Aartweg; De Baar; Berendrecht;
Beunderman; Beijnsdorp; Bierman; Blij; Blind; Bronsgeest; De Bruijn; Burger; Van der Drift; Van Dril; Duijndam; Elderbeek; Erffoort; Van der Fits; Gaillard; Hartogsveld;
Van de Hoef; Van der Jagt; Kamps; Van Keulen; Van der Kluft; Knoppert; Kouterik; Kramer; De Kruijf; Van der Laan; Van Leijden; Van Lierop; Lommerse; Looman; Malefijt;
Mulder; 't Nederend; Nieuboer; De Nobelaar; De Nijs; Opzeeland; Paardekooper, Paradijs; Pikkaart; Van der Plas; Ploegdijk; Van Rheeden; Rustburg; Schenk; van Schooten;
Six; Sonneveld; Sprokkelenburg; Steenvoorden; van Steijn; Van Til; Van Tol; Vardigaal; Versteeg; Vis; Vlaanderen; Van Vliet; Van der Vlugt; Vreburg; Walraven;
Wanten; Van der Werve; De Wit en Zeestraten.
Maar in 1799 zong de Stads- en Dorpsbeschrijver nog:
't Vermaaklijk Hillegom, omringd aan alle zijden
Met lanen, duinen en voortreffelijke weiden
Geeft haar bewoonderen den grootsten overvloed
Van boom en veldgewas, 't geen hun voor armoe hoedt.
terug begin...
Het klinkt mooi, maar in 1795 bezat Hillegom 175 huizen met 1050 inwoners en dat was in 1807 gedaald tot 150 huizen
met 916 inwoners. De onttakeling van de streek was begonnen en heel langzaam kwamen de groentekwekers tot de ontdekking dat de bollenteelt hen geen windeieren zou leggen.
In 1858 wandelde Ds. Craandijk door onze streek en hij zag nog ontzettend veel natuurschoon, maar hij zag ook al heel wat bloeiende hyacinthenvelden. In de 19e eeuw
verdween dan ook het overgrote deel van de Hillegomse buitenplaatsen.
Het gebied tussen Hillegom en Lisse vertoonde echter nog steeds het oude landschap, maar ook dat zou spoedig veranderen.
In 1899 verwierf Arnoud Hendrik baron van Hardebroek van Ammerstol van zijn schoonfamilie het
landgoed 'Veenenburg', tussen Hillegom en Lisse. Aanvankelijk bewoonde de baron het huis Veenenburg,
maar omstreeks 1915 liet hij aan de rand van de Haarlemmerhout het grote huis 'Uyt den Bosch'
bouwen. Het staat er nog steeds. Hij had grootse plannen: samen met landeigenaren van aangrenzende
landgoederen richtte hij in 1902 de 'Maatschappij tot exploitatie van de gronden Veenenburg/Elsbroek' op. Inmiddels had de baron in Duitsland een patent
voor de fabricage van kalkzandsteen verworven en in
1904 begon de kalkzandsteenfabriek 'Arnoud', waarvan de baron directeur werd, te produceren.
Als grondstof gebruikte de fabriek onder andere zand en dat was genoeg voorhanden. De grote
ontluistering was nu echt begonnen.
Van 1800 tot 1900 wordt de lijst van namen van ingezetenen die regelmatig voor schout en schepenen verschijnen om te transporteren weer langer:
Van den Berg; Bergman; Van Beyeren; Brero; Deen; Decliseur; Donker; Driessen; De Febre; Gabel; Goemans; de Groot; Van Grieken; Hartman; Van der Linden; Van der Maarl;
Maaskant; Meijnders; Moolenkamp; Muller; Nieuwenhuis; Opzeeland; De Roos; Stijnman; Telkamp; Van Teijlingen; Trompert; Van Veldhoven; Verdegaal; Van Vessem; Vlotman;
Warmerdam; Van Waveren; Van der Werf; Van de Wetering; Van der Weijden; Weijers; Wibbeling en Zoutman. Maar namen uit de voorgaande eeuw komen ook nog steeds voor.
Alle buitenplaatsen verdwenen en de gronden werden afgegraven
en tot bollengrond herschapen. In het begin van de jaren twintig was een gebied van ongekend
natuurschoon veranderd in een troosteloze vlakte met ongeveer één maand van kleurenpracht en 11
maanden zand per jaar. Van alle buitenplaatsen rest alleen "Het Hof", dat nu gemeentehuis is.
Alleen de eigenaar van "Het Keukenhof", de graaf van Lijnden, vertikte het om zijn landgoed te laten afgraven en dat werd hem door de toenmalige burgemeester
Eenhuis van Lisse hoogst kwalijk genomen. Hoe kon iemand zo asociaal zijn? Maar vandaag de dag is men er in Lisse de graaf van Lijnden er nog steeds dankbaar voor
dat hij toen voet bij stuk gehouden heeft.
Tijdgenoten vonden het verlies aan natuurschoon bedroevend, maar het economisch belang prevaleerde
toch. Het verschafte vast en tijdelijk werk. Dat tijdelijk werk en ook de ontginning van de Haarlemmermeer
trok velen aan uit de rest van Nederland, maar vooral veel uit Brabant en de Zuid-Hollandse eilanden.
Vandaag de dag treft men daarvan nog vele nakomelingen in onze streken aan. Velen van hen zijn daarbij
door de bollenteelt tot welstand gekomen.
Een lijst van kiesgerechtigde mannen boven 21 jaar (vrouwen hadden toen nog geen stemrecht) telt 1199 namen en daarvan is meer dan 60% niet in Hillegom geboren.
Op deze lijst zijn de meest voorkomende namen: Van den Berg; Berkhout; Van Bourgondiën, Van Dijk; Granneman; De Groot; Heemskerk; Hopman; Van der Jagt; de Jong;
Langevelt; Van Lierop; Van der Linden; Lommerse; Philippo; van Rooden; Rusman; Seijsener; Van Til; Warmerdam; Van Wareren; Weijers en Veldhuijzen van Zanten.
Bracht eens de groente- en fruitteelt Hillegom welvaren, later deed de bollenhandel Hillegom stormachtig
verder groeien; van ca. 1.050 inwoners in 1795 tot 8.800 in 1916 en tot meer dan 20.000 in 2001 (toevoeging dz: 22.518 inwoners per 31 januari 2023, bron: CBS).
terug begin...
| Via de contactpagina (Menu Info- & hulpmiddelen) kunt u mij uw opmerkingen melden. Ik ben u zeer erkentelijk voor uw eventuele op- en aanmerkingen. |
|
|||||||
| Ontwerp: OneSwan 2024 |  |
Laatst bijgewerkt: september 2024 | ||||||